Katheterisatie is misschien wel een van de oudste urologische procedures die al duizenden jaren oud is. Het gebruik van een urinekatheter is noodzakelijk wanneer er urine in de blaas achterblijft die niet via een normale urinelozing kan worden geledigd.
IC is een veilige en doeltreffende methode waarbij de blaas regelmatig wordt geleegd met een urinekatheter voor eenmalig gebruik, hetzij door uzelf of door iemand die u helpt. In de jaren zeventig stelde Dr. Jack Lapides het belang en de doeltreffendheid vast van het regelmatig en intermitterend legen van de blaas met een schone techniek in plaats van een steriele. Hij introduceerde de term schone intermitterende katheterisatie (hier IC genoemd), die nu wordt beschouwd als de gouden standaard bij het behandelen van urineretentie.
Schone Intermitterende Zelfkatheterisatie is een veilige en effectieve alternatieve methode om de blaas te legen. - J Lapides
Waarom is het belangrijk om je blaas volledig te legen?
- Het onvolledig legen van de blaas kan een ernstig gezondheidsrisico vormen met een verminderde nierfunctie en infecties tot gevolg.
- Urineretentie kan ook leiden tot ongemak als gevolg van incontinentie en symptomen zoals urgency en frequency.
- Het doel van de behandeling is om de urine af te voeren en de functie van de blaas en de nieren te behouden.
IC heeft een grote psychologische en emotionele impact op een gebruiker, zoals een verbeterd zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde, verbeterde levenskwaliteit met minder incontinentie/urgency, betere slaap, het mogelijk maken van lichamelijke activiteiten, minder pijn en ongemak.
Aandoeningen waarbij IC echt een verschil kan maken, variëren van een dwarslaesie (SCI) tot aandoeningen als multiple sclerose (MS) en een vergrote prostaat (BPH). Het kan ook belangrijk zijn bij verschillende soorten incontinentieproblemen.
Indicaties voor intermitterende katheterisatie (IC) (samenvattende EAUN-richtlijnen 2013)
IC mag alleen worden uitgevoerd bij aanwezigheid van urineresidu en symptomen of complicaties als gevolg van dat urineresidu. Onvolledige blaaslediging is meestal te wijten aan een van de drie categorieën van disfunctie van de lagere urinewegen:
- Detrusordisfunctie: een onderactieve of atone detrusor die er niet in slaagt voldoende lang of krachtig samen te knijpen om de blaas volledig te legen.
- Obstructie van de blaasuitgang: de meest voorkomende oorzaken zijn prostaatvergroting, een verhoogde blaashals of urethrale stenose bij vrouwen. Bij mannen kunnen stricturen in de urethra de blaasuitvloeiing belemmeren; deze komen vaak voor na operaties waarbij instrumenten door de urethra worden opgevoerd, zoals bij een prostatectomie (TURP).
- Na chirurgie: chirurgie om de continentie te herstellen kan de lediging van de blaas belemmeren en deze techniek kan leiden tot acute urineretentie. Bij procedures om inspanningsincontinentie te verminderen wordt de blaasuitgang enigszins belemmerd, terwijl procedures om urgency incontinentie te verhelpen gericht zijn op het verminderen van de intravesicale druk en het vergroten van de functionele blaascapaciteit. Beide kunnen het vermogen van de blaas om zich te ledigen nadelig beïnvloeden, waardoor mogelijk urineresidu ontstaat.
De verschillende soorten katheters voor IC worden in onderstaand (Engelstalig) diagram weergegeven.
Diameter maat en lengte
Intermitterende katheters zijn verkrijgbaar in lengtes voor mannen en vrouwen, respectievelijk ongeveer 40 cm en 7 tot 22 cm. De uitwendige diameter wordt gemeten in millimeter (Charrière-schaal, afgekort als Ch of CH), maar ook de omtrek kan worden gebruikt (Franse schaal: F, FR, FG). De CH-maten variëren van 6 tot 24. Typische maten voor volwassen vrouwen zijn 10 tot 14, voor mannen 12 of 14. Grotere maten kunnen worden gebruikt om stricturen te behandelen. Elke maat heeft zijn eigen kleur. De maat van een katheter is herkenbaar aan de kleur van de connector (zie hieronder).
Katheterisatietechniek
De keuze van de manier waarop de IC wordt uitgevoerd, hangt af van de individuele behoefte en van de periode of de duur van de katheterisatie waarvoor de katheterisatie is geïndiceerd. De verschillende technieken zijn:
- Steriele techniek - katheterisatie onder omstandigheden zoals in de operatiekamer
- Aseptische techniek - katheterisatie met een steriele katheter, desinfectie/reiniging van de genitaliën, steriele handschoenen, pincet (indien van toepassing) en steriel glijmiddel (indien van toepassing)
- Schone techniek - katheterisatie met een 'niet-steriele' techniek door patiënten/verzorgers in de thuissituatie
Contra-indicaties voor IC
Er zijn weinig contra-indicaties voor IC. Hoge intravesicale druk is een absolute contra-indicatie en een slechte handfunctie van de patiënt bij afwezigheid van een goed opgeleide verzorger, is een contra-indicatie.
Complicaties van IC
Complicaties kunnen zijn: infectie, bloeding, urethritis, strictuur, het ontstaan van een fausse route en epididymitis (bij mannen). Problemen met of in de blaas kunnen leiden tot urineweginfecties, bloedingen en blaasstenen. De meest voorkomende complicatie van IC is een infectie van de urinewegen (UWI). Er zijn meerdere redenen waarom een infectie kan optreden.
Mogelijke complicaties bij ic:
- Inbrengen - soms kan een katheter moeilijk in te brengen zijn, meestal omdat de sluitspier niet ontspannen is - hoesten kan hierbij helpen
- Verwijderen - soms is de katheter moeilijk te verwijderen, wat ongemakkelijk is voor de patiënt en schadelijk kan zijn voor de urethra
- Urethrale stricturen - kunnen optreden als een complicatie op lange termijn bij sommige patiënten, meestal na 5 jaar of meer van katheterisatie
- Fausse route – treedt niet acuut op, maar zijn het gevolg van langdurige intermitterende katheterisatie
Enkele veelvoorkomende problemen met IC:
- Hoewel de prevalentie van bacteriurie lager is dan bij patiënten met verblijfskatheters, blijft preventie van kruisinfectie belangrijk. Patiënten moeten zich bewust zijn van veranderingen in hun urine die kunnen wijzen op een UWI die behandeling en een herziening van de techniek vereist.
- Vrouwen kunnen de katheter vaak per ongeluk in de vagina inbrengen. In dat geval moet de katheter worden weggegooid en een nieuwe katheter worden gebruikt.
Alternatieven voor IC
Alternatieven zijn suprapubische en urethrale verblijfskatheterisatie. Een verblijfskatheter betreft wel een invasieve ingreep, die ofwel via de buikwand (suprapubisch) ofwel via de urethra wordt geplaatst en een continue lediging geeft. Kathetergeassocieerde UWI's zijn de meest voorkomende complicatie bij alle katheterisaties. Voor IC is een verminderd infectierisico gerapporteerd in vergelijking met verblijfskatheters - bijvoorbeeld een vermindering van 20% na kort postoperatief gebruik.
Bacteriën hechten zich aan katheteroppervlakken en vormen een biofilm. Hierdoor wordt de behandeling van UWI’s moeilijker aangezien de antibiotica niet in deze biofilm kunnen doordringen. Lekkage is vaak een gevolg van irritatie van de blaas door de katheter, die krachtige samentrekkingen van de blaas kan veroorzaken.